IPM - Institute for Research in Fundamental Sciences

“اخبار”

پژوهشگاه دانش‌های بنیادی - 1400/4/26

رصدخانهٔ ملی ایران

یک اَبَرپروژهٔ علمی در مرحلهٔ نهایی

۱- خدای سبحان را سپاس بیكران می‌گذاریم كه توفیق داد پس از بالغ بر بیست سال تلاش دانشمندان و مهندسان و اهل فنّ ِ این مرز و بوم، رصدخانه ملّی ایران به مرحله نهایی و راه‌اندازی برسد. پروژه‌ای كه بدون شكّ باید بزرگ‌ترین تاسیس علمیِ سده‌های اخیر كشور به حساب آید و امیدواریم كه دوباره علم نجوم و معارف جانبی آن ـ به همراه تعداد فراوانی از تكنولوژی‌های مهمّ و حساس ـ را در كشور عزیز ما زنده و پوینده نماید. بدون شكّ رصدخانه ملی ایران، یك سفرة بابركت و پرفیض علمی برای دانش حوزه‌ای پر از شگفتی در جهان مادی ما می‌باشد. تبارك الله احسن الخالقین.

۲- رصدخانه ملی ایران یك ابرپروژه علمی است كه ـ همان طور كه اشاره كردم ـ بیش از بیست سال تلاش و زحمت و فداكاری علمی و فنّی را شاهد بوده است و عملاً سه رییس جمهور را به خود دیده است:

در مرحلهٔ اول، كه مقارن ریاست جمهوری جناب آقای خاتمی بود، تلاش‌های اساسی آن توسط جناب آقای دكتر ثبوتی ـ استاد عالیقدر و پیشكسوت نجوم كشور ـ و آقای دكتر نصیری قیداری و حمایت وزارت محترم علوم، تحقیقات و فناوری صورت گرفته است كه عمدة آن مسئله «جایابی» رصدخانه بود. مسئله جایابی حدود شش سال به طول انجامید و بیش از ۸۰ نقطه از سرزمین پهناور ایران، با زحمت و فداكاری‌های فراوان آمایش شد و بالاخره نهایی شد. مطالعات جایابیِ رصدخانه، خود محور تحقیقات جالبی شد كه محصول آن در مجلات مربوطه دنیا چاپ شد و اكنون به یك توانمندی قابل ستایش تبدیل شده است و برخی كشورها، متقاضی انجام جایابی توسط نیروهای ایرانی برای پروژه رصدخانه خود بوده‌اند. بررسی مقایسه‌ای با سایر رصدخانه‌های دنیا نشان می‌دهد كه دقت مطالعات مربوط به رصدخانه و اندازه‌گیری‌های «رویت‌پذیری» كم‌نظیر بوده است.

در مرحلهٔ دوم، كه عمدتاً مقارن دوره ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد بود، مطالعات طراحی اولیه و نوع آینه اپتیك با مشورت منجمانِ باسابقه دنیا با هدایت جناب آقای دكتر منصوری و معاون علمی ـ فنی ایشان آقای دكتر خسروشاهی به انجام رسید. در این مرحله، كمك و حمایت ویژه مقام معظّم رهبری باعث تحرك فراوان در پروژه شد و با وجود تحریم‌ها، آینه اصلی ساخته و با زحمت فراوان به كشور منتقل شد.

در مرحلهٔ سوم، كه عمدتاً مقارن دوره ریاست جمهوری جناب آقای روحانی بوده است جهش اصلی صورت گرفت. از یك سو هدایت پرتحرك دكتر خسروشاهی و تیم او و از سوی دیگر حمایت‌های بیدریغِ دولت محترم (خصوصاً معاونت علمی و فناوری ـ جناب آقای دكتر ستاری ـ و رییس سازمان برنامه و بودجه ـ جناب آقای نوبخت و همكارانشان ـ) «حادثه مهمّ» سپهر علمی ایران را رقم زد: رصدخانه تاسیس شد! تلسکوپ نیز با بیش از یكصد هزار قطعه توسط صنایع داخلی و با طراحی تیم علمی رصدخانه و با مشورت و تایید صاحبنظران و شورای علمی بین‌المللی طرح! آماده ورود به مرحله راه‌اندازی شد. این حادثه، که بیش از ساخته شدن رصدخانه است: عملاً نشان داد ما می‌توانیم!

در هفتم تیرماه سال جاری، ۱۴۰۰ هجری شمسی، فاز راه‌اندازی رصدخانه ملی ایران توسط ریاست محترم جمهوری كلید خورد.

این مرحله یک تا دو سال ـ ان شاء الله ـ به طول می‌انجامد و امیدواریم كه در همین مدت نگین پروژه‌های علوم پایه كشور، جاذب درخشش‌های افق‌های دوردست باشد!

۳- در پایان ضروری می‌دانم چند نكته را اشاره كنم:

اولاً: تشكر ویژه از مدیر محترم پروژه و همه مدیران سابق و تمام همكارانی كه مستقیم و یا غیرمستقیم در پیشبرد این دستاورد مهمّ علمی نقش داشته را ابراز دارم؛ خصوصاً معاونت‌های اداری مالی پژوهشگاه و بالاخصّ جناب آقای مهندس حقیقت در پانزده سال اخیر؛

ثانیاً: پس از آغاز فاز راه‌اندازی، برخی تعریض‌ها و كنایه‌ها و طعن‌های «كم‌وزن» كه هیچ شباهتی به نقد علمی ـ فنی ندارد عمدتاً توسط برخی همكارانِ سابقِ پروژه در فضای مجازی مطرح شد. مثلاً یكی از مسئولان سابقِ پروژه با ژستی شبیه «ویتگن اشتاین» گفته است كه رصدخانه یعنی آینه و چون آینه ندارد پس رصدخانه نداریم! البته ایشان این "عشوه‌گری" را زود رها کردند؛ زیرا رصدخانه آینه دارد و یکی از بهترین و مدرن‌ترین آینه‌ها را دارد و اتفاقاً آینه اصلی با همت و زحمت فراوان گروهی از همکاران از جمله معترضِ محترم طراحی ـ سفارش ـ خریداری و به کشور منتقل شده است! ظاهراً مقصود معترض طاعن استقرار آینه بوده است. البته هر استقراری هم رصدخانه نمی‌سازد، بلکه مهم این است که چگونه مستقر می‌شود و دقیقاً استقرار و منظومه‌ای از ویژگی‌های کنترل و اپتیک تلسکوپ ۳.۴ متری به عنوان مهم‌ترین ابزار رصدی مستقر شده در رصدخانه است که هدف اصلی طرح بوده است. آنچه نباید فراموش شود، مجاهدت و جانفشانی‌ آقای دکتر خسروشاهی مدیر پروژه به عنوان نمونه‌ای از دانشمندان جوان کشور و تیم پرکار او در ساخت و انتقال آن به قله کوه گرگش است.

اهل فن می‌دانند که استقرار آینه در محل خاص آن، عملی ظریف، لیکن رویه‌ای است و هرچند وقت یک بار آینه از محل استقرار جدا شده و به محل لایه نشانی و سایر عملیات متصل می‌رود و دوباره به محل اصلی باز می‌گردد.

روشن است که، بازی «ارزان» با الفاظ، جای نقد علمی را نمی‌گیرد. وانگهی به جای تلاش پرمشقت "تحلیل منطقیِ عکس تلسکوپ" !!، کافی بوده و هست که از نزدیک واقعیت موجود را ملاحظه و از مسایل فنی آن باخبر شوند. و نباید طوری سخن گفت که شایبه "من و دیگر هیچ" در اذهان پیدا شود. وقانا الله و ایاکم.

ثالثاً: به فاصله چند دقیقه از ظهور تعریض‌ها و كنایه‌های آقایان، بی‌بی‌سی فارسی شرح كشافی در نواقص رصدخانه ملی و بازتاب كنایه‌ها اختصاص داده و می‌دهد! و در ادامه یكی از عوامل دولتی آمریكا كه قبلاً برای ارزیابی آثار تحریم‌ها روی فعالیت‌های علمی كشور به ایران آمده بود، مقاله‌ای نوشته است مبتنی بر همین تعریض‌ها و كنایه‌ها و ادعا كرده كه «منجمین می‌ترسند که رصدخانه‌ای با تكنولوژی جهان سومی ساخته شده باشد»!! و مزخرفات دیگر كه همه را با حدس و گمان آورده و به مسایل انتخابات ایران مربوط کرده است! اكنون: دم خروس بیرون زده است: خودبزرگ‌بین‌های آمریكایی و اروپایی از این توفیق عظیم فرزندان كشور ناراحت هستند و برخی هم در داخل می‌گفتند این رصدخانه بدون حضور فعال كمپانی‌های غربی هرگز ساخته نمی‌شود و مصداق كامل «استغراب» در ادبیات معاصر عرب یعنی همین! آن كه كلمه را به كار برد، نمی‌دانست كه معنای حقیقی آن چیست!!

رابعاً: در فضای علمی كشور، همگان می‌دانند كه: پژوهشگاه دانش‌های بنیادی میدان نقد است، نقد علمی و اصولی و دقیق و حدّی هم ندارد. از سوی دیگر پژوهشگاه خانه همّت‌های بلند است: آوردن اینترنت به كشور، همكاری با سرن، آزمایشگاه علوم شناختی در كنار تحقیقات عمیق و ریشه‌ای در حوزه علوم پایه.

اگر نگرانی مدعیان علمی است، شورای مشورتی بین‌المللی طرح پاسخ روشنی به مجموعه ادعاها داده است. نگاهی به سوابق اعضای شورا می‌تواند اعتبار علمی این پاسخ را مشخص کند.

ان شاء الله به زودی برای یك «مگاپروژه» دیگر یعنی پروژه ساخت شتابگر ملی ایران (چشمه نور ایران)، اخبار خوشی را شاهد خواهیم بود.

و من الله التوفیق و علیه التكلان
محمدجواد ا. لاریجانی

“اخبار”

رصدخانهٔ ملی ایران

یک اَبَرپروژهٔ علمی در مرحلهٔ نهایی

افراد

پژوهشکده‌ها

مراکز

گروه‌ها

پیوندهای مفید

خدمات الکترونیکی